درس سيزدهم: اهميت نظم و برنامه ‌ريزي در حفظ قرآن
شكي نيست كه شرط اوليه موفقيت در هر فعاليتي اهتمام به برقراري نظم در آن است و تا زماني كه فرد كارهاي خود را در چارچوب يك برنامه منظم دنبال نكند به نتيجه مطلوب نخواهد رسيد. حفظ قرآن نيز از اين قاعده مستثني نيست و موفقيت و وصول به نقطه كمال در آن، وابسته به وجود نظم و برنامه ‌ريزي در مجموعه اين امر مقدس است. از آنجا که در حفظ قرآن كار اصلي به عهده حافظه انسان است، برقراري نظم موجب افزايش فوق‌العاده كارايي حافظه خواهد شد. اين سخن را يافته‌هاي روان ‌شناسي نيز تأييد مي‌ كند. به گفته يكي از روان‌ شناسان: -با وجود نظم، حافظه مي‌ تواند بدون اشكال حفظ كند و با كمي تلاش مقدار باور نكردني از افكار و وقايع را مجددا ياد آوري نمايد؛ اما بدون نظم حافظه توانايي حفظ كردن را از دست مي‌ دهد.-
/پاورقي 1. روبرت توكه، چگونه حافظه‌اي برتر داشته باشيم؟؛ ص 181 (به نقل از نجفي، نگاهي تحليلي بر مباني و روشهاي حفظ قرآن كريم، ص 87)./
تجارب شخصي حافظان نيز مؤيد اين نكته است و حتي مي‌ توان ميزان توفيق هر حافظي را به اندازه توجه او به مقوله نظم دانست. اگر بپرسيد: -نظم در كدام مراحل و مباحث حفظ مطرح است؟- پاسخ مي‌ دهيم: -در تمامي آنها و از ابتدا تا انتهاي روند حفظ.-
از -مصحف حفظ- آغاز مي‌ كنيم. پيشتر هم گفتيم كه حافظ بايد بكوشد از آغاز تا پايان كار حفظ خود، از يك مصحف واحد استفاده كند. زمانهايي كه حافظ در آنها به حفظ جديد مي‌ پردازد بايد زمانهاي ثابتي از شبانه ‌روز باشد (مثلاً پس از خواب شبانه و در آغاز روز). اوقات مرور او هم بايد حتي الامكان اوقاتي ثابت و مطابق با يك برنامه جامع و كامل باشد و در اين برنامه، زمانهاي ثابتي را براي هر يك از اقسام سه ‌گانه مرور (كوتاه ‌مدت، ميان ‌مدت و بلند مدت) اختصاص دهد. همچنين مطلوب آن است که حافظ در حد توان در مکان ثابتي کار حفظ و مرور خود را انجام دهد. ميزان محفوظات جديد او هم در هر نوبت بايد مقداري ثابت و مشخص باشد (مثلا نيم ‌صفحه يا يك صفحه در روز). به ميزاني که در موارد فوق اختلال ايجاد شود، کيفيت کار حفظ نيز افت خواهد کرد. براي نمونه اگر فرد يک روز پس از خواب شبانه دو صفحه حفظ کند و در روز ديگر در ميانه روز يا شب به حفظ جديد يک صفحه بپردازد کار خود را دچار اختلال کرده و در نتيجه حفظ و بازيابي بعدي محفوظات را براي حافظه خود مشکل نموده است.
در اين راستا يكي از مهم‌ ترين نكاتي كه بايد مورد توجه حافظان قرار گيرد اين است كه از همان آغاز و البته با مشورت با يك يا چند تن از كارشناسان حفظ قرآن، معين كنند كه مي‌ خواهند در قالب چه برنامه‌اي به حفظ قرآن اقدام نمايند؛ اولاً آيا خواهان حفظ كل قرآن هستند يا تنها تمايل به حفظ برخي اجزاء و سوره‌هاي خاص دارند؟ در صورت تمايل به حفظ كل قرآن، مي‌ خواهند اين كار را در چه بازه زماني انجام دهند: دو سال، سه سال، پنج سال يا بيشتر؟ پاسخ به اين سؤالات در گرو ارزيابي اوليه توانمنديهاي فكري و ذهني فرد است و استاد يا كارشناس حفظ پس از يك يا دو بار مشاوره، برنامه متناسب با فرد را به او ارائه مي‌ دهد.
در اينجا به اين نكته مهم اشاره مي‌ كنيم كه بازه زماني استاندارد و مورد تأييد عموم كارشناسان براي حفظ كل قرآن دو نيم تا سه سال است. اين سخن به اين معناست كه حفظ قرآن در فاصله زماني كمتر، به جز در مواردي معدود و براي استعدادهاي خاص، توصيه نمي ‌شود و به سرانجام مطلوب نيز نخواهد رسيد.