درس پنجم: مرور (تكرار) محفوظات (1)
الف: ‌اهميت و جايگاه مرور در حفظ قرآن
اگر از هر يك از حافظان موفق قرآن بپرسيد كه -در فرآيند حفظ قرآن، حفظ قسمتهاي جديد مهمتر است يا مرور و نگهداري محفوظات گذشته؟- بيدرنگ به شما خواهد گفت: -مرور و نگهداري محفوظات گذشته-. اين اهميت بدان حد است كه مي‌ توان ادعا كرد سهم حفظ كردن و از بر نمودن سور و آيات جديد در حفظ قرآن حداكثر 20 تا 30 درصد است و مابقي اين سهم از آن -مرور و تكرار محفوظات- مي‌ باشد. بحث مرور از همان آغاز روند حفظ مطرح است و به تدريج و با افزايش حجم محفوظات جدي تر و پررنگتر مي‌ شود. توضيحات بعدي ما در خصوص اقسام مرور، اين گفته را روشنتر خواهد كرد.

ب: اقسام سه ‌گانه مرور
در فرآيند حفظ قرآن مي‌ توان سه قسم مرور را در سه بازه زماني مختلف به شرح زير در نظر گرفت:
1. مرور در كوتاه ‌مدت: اين قسم مرور مربوط به محفوظات جديد است. مقطعي كه در هر زماني از روز به عنوان -حفظ جديد- توسط حافظ به ذهن سپرده مي‌ شود، لازم است در همان روز و ترجيحاً در چند فاصله زماني تكرار شود. ميزان اين تكرار حداقل 10 بار در روز است و اگر اين ميزان به 15، 20 و بيشتر هم افزايش يابد مطلوبتر است و كيفيت حفظ قسمت جديد را افزايش مي‌ دهد. حافظ قرآن لازم است صفحه با نيم ‌صفحه‌اي را كه ـ مثلاً ـ در آغاز روز حفظ مي‌ كند، در چند فاصله زماني در طول روز (مثلاً در ميانه روز، آغاز شب و پيش از خواب) 5 بار يا بيشتر تكرار كند،
/پاورقي 1. چه زيباست كه انجام اين كار طبق سنت رسيده از معصومان (عليهم السلام)، پس از اداي نمازهاي يوميه و پيش از خواب شبانه انجام گيرد./
تا بدين ترتيب به برنامه -مرور در كوتاه‌مدت- به عنوان اولين گام از برنامه مرور عمل كرده باشد و در نتيجه مقطع جديد به خوبي در ذهن او تثبيت شود.
2. مرور در ميان ‌مدت: اين قسم مرور به اين معنا است که حافظ صفحه يا نيم ‌صفحه‌اي را که امروز حفظ مي‌ کند، تا يک هفته يا ده روز بعد، حداقل روزي يک بار تکرار كند. توضيح آنكه لازم است حافظ قرآن هر روز و ترجيحاً پيش از حفظ مقطع جديد، صفحاتي را كه در هفته يا ده روز اخير به ذهن سپرده، حداقل يك ‌بار تكرار كند و سپس اين صفحات را به تدريج به برنامه -مرور در بلند مدت- منتقل نمايد. لازم به تذكر است، نكته‌اي كه معمولاً از سوي بسياري از حافظان تازه ‌كار مورد غفلت قرار مي‌ گيرد اين است كه آنها پس از حفظ كردن يك مقطع جديد، در روزهاي بعدي از آن غفلت مي‌ ورزند و مرور و تكرار آن را به زماني كه براي مرور كل محفوظات اختصاص داده‌اند واگذار مي‌ كنند. انجام اين كار در بيشتر مواقع موجب فراموشي بخش زيادي از قسمتهاي جديد مي‌ شود و حافظان را وادار به حفظ دوباره آنها مي‌ نمايد. اما عمل به برنامه -مرور در ميان‌مدت- و پايبندي به تكرار قسمتهاي جديد تا يك هفته يا ده روز پس از حفظ، از بروز اين مشكل جلوگيري مي‌ كند.
3. مرور در بلندمدت: اين قسم مرور همان است كه حافظ قرآن بايد تا پايان عمر به آن پايبند باشد و در هر شرايطي، با برنامه ‌ريزي مناسب و به طور منظم، محفوظات گذشته خود را مرور نمايد. ميزان مرور محفوظات در اين قسم، وابسته به حجم محفوظات فرد است؛ مثلاً براي حافظان 10 جزء حداقل يك جزء در روز و براي حافظان 20 جزء حداقل 2 جزء در روز پيشنهاد مي‌ شود. حافظان كل قرآن مشروط به عملي كردن دوره تثبيت كل محفوظات (كه در بحث بعدي به آن اشاره مي‌ كنيم) مي‌ توانند به مرور روزانه يك جزء بسنده نمايند.
/پاورقي 2. البته توصيه‌اي كه در اين زمينه از سوي بسياري از كارشناسان حفظ قرآن مطرح مي‌ شود، مرور -يك دهم- كل محفوظات در هر روز است و بر اين اساس، كسي كه حافظ كل قرآن است، براي بهره‌مندي از تسلط مناسب بر محفوظات و توانايي ارائه مطلوب آنها، بايد در هر روز به مرور سه جزء از محفوظات خود بپردازد./
بنابر آنچه گفتيم برنامه مرور سه‌ گانه اولين صفحه جزء 30 به قرار زير خواهد بود:
مرور در كوتاه‌ مدت: تكرار اين صفحه 10 تا 20 بار در همان روزي که آن را حفظ مي‌ كنيم؛
مرور در ميان ‌مدت: تكرار اين صفحه تا يك هفته يا ده روز پس از حفظ آن، حداقل يك بار در روز؛
مرور در بلند مدت: تكرار متناوب و منظم آن در قالب برنامه مرور كلي محفوظات.
نكته: لازم است حافظان قرآن هنگام برنامه ‌ريزي براي مرور، به قسمتهايي که اخيراً حفظ کرده‌اند توجه بيشتري داشته باشند و وقت بيشتري براي مرور آنها اختصاص دهند.