درس هفتم: تثبيت محفوظات
الف: تثبيت محفوظات
تثبيت محفوظات به چه معناست و تفاوت آن با مرور چيست؟
/پاورقي 1. مقصود ما در اينجا -مرور در بلند مدت- است./
-تثبيت- در حفظ قرآن به معناي استحكام نهايي و توأم با اطمينان محفوظات است. حافظ براي رسيدن به اين نقطه، با عمل کردن به برنامه‌اي خاص و متناسب با تواناييهاي خود، از آمادگي كاملي جهت ارائه محفوظات برخوردار مي‌ شود و خاطر خود را از بابت فراموش نكردن آنها آسوده مي‌ كند. برنامه تثبيت با تعريف فوق را مي‌ توان مقوله‌اي جدا از مرور و تكرار محفوظات دانست.
/پاورقي 2. لازم به ذكر است كه در نگاه برخي از مدرسان حفظ قرآن، تثبيت محفوظات با آنچه در بالا گفتيم اندكي متفاوت است (هرچند ماهيت و نتيجه هر دو تعريف يكسان مي‌ باشد). از نظر اين عده تثبيت محفوظات مرحله‌اي جدا از مرحله مرور نيست و در حقيقت، در همان مرحله مرور -تثبيت- نيز تحقق مي‌ يابد. به بيان ديگر، پس از حفظ يك مقطع جديد، اگر مرور و تكرار آنها طبق برنامه و به مقدار كافي اتفاق بيفتد، آن مقطع -تثبيت- مي‌ شود. اما تعريف فوق از تثبيت محفوظات را مي‌ توان مرحله‌اي مجزا و كمي متفاوت از مرور دانست كه براي رسيدن به كيفيتي مطلوب در حفظ قرآن بايد مدنظر حافظ قرار گيرد (همچنانكه بررسي و مطالعه تجربيات بسياري از حافظان موفق نيز اين گفته را تأييد مي‌ كند)./

مرور و تكرار ـ چنانچه در درس پنجم گفتيم ـ مقوله‌اي است كه حافظ تا پايان عمر خود با آن درگير است، اما مقوله تثبيت امري موقت است كه حافظ ـ طبق توضيحي كه در ادامه خواهيم داد ـ در مدت‌زماني محدود به آن مي‌ پردازد.

اقسام تثبيت
تثبيت محفوظات با تعريف فوق را مي‌ توان دو گونه دانست: تثبيت جزئي و تثبيت كلي.
1. تثبيت جزئي: اين نوع تثبيت پس از حفظ هر جزء عملي مي‌ شود؛ به اين ترتيب كه حافظ ـ مثلاً ـ با اتمام حفظ جزء اول، در يك بازه زماني حداكثر يك ‌هفته‌اي، به تثبيت همان جزء مي‌ پردازد و پس از آن حفظ جزء دوم را شروع مي‌ كند. در اين يك هفته لازم است حافظ در هر روز بين يک تا سه بار، جزئي را كه به ‌تازگي حفظ كرده مرور نمايد. به اين ترتيب و پس از يك هفته، حافظ به خوبي بر جزء اول مسلط مي‌ شود و با خيال آسوده به حفظ جزء دوم مي‌ پردازد.

2. تثبيت كلي: اين نوع تثبيت مربوط به زماني است كه حافظ کل قرآن يا حجم قابل توجهي از آن (مثلاً 10 يا 20 جزء) را حفظ مي‌ كند و پس از آن زماني را به تثبيت محفوظات اختصاص مي‌ دهد. برنامه‌هاي گوناگوني را مي‌ توان براي اين نوع تثبيت ارائه کرد که کيفيت آنها بسته به شرايط افراد تفاوت مي‌ کند. راهکار اصولي براي عملي كردن اين نوع تثبيت، مشورت با مربي حفظ يا حافظان باتجربه و دريافت برنامه مناسب است. براي مثال، شخصي که موفق به حفظ کل قرآن شده، براي تثبيت کلي محفوظات خود بايد در يک بازه زماني سه تا شش‌ ماهه، هر روز حداقل سه جزء از محفوظاتش را مرور کند. او پس از اين زمان، طبق برنامه -مرور در بلند مدت-، مي‌ تواند به مرور يک جزء در روز بسنده نمايد. اجراي برنامه تثبيت كلي محفوظات با كيفيت فوق، به ويژه براي حافظاني كه خواهان حضور موفق در مسابقات، آزمونها و محافل قرآني هستند توصيه مي‌ شود. با انجام اين كار، حافظ قرآن براي حضور در مسابقات نياز به زحمت چنداني ندارد و تنها كافي است در فاصله زماني يك‌ ماهه تا شروع مسابقات، بار ديگر به مرور جدي محفوظات بپردازد و به سطح آمادگي مطلوب برسد.
برنامه‌اي كه در بالا گفتيم براي عمل در طول دوران حفظ است، اما حافظاني كه طبق چنين برنامه‌اي پيش نرفته‌اند و موفق به حفظ كل قرآن يا اجزائي از آن شده‌اند نيز بهتر است به فكر تثبيت محفوظات خود به روش فوق باشند. توصيه مي‌ شود اين عزيزان پس از مشورت با يك يا چند تن از حافظان موفق، برنامه‌اي را براي تثبيت محفوظات خود تدارك ديده و نسبت به عملي كردن آن با جديت اقدام نمايند.