درس نهم: حفظ و مرور آيات مشابه
بحث -آيات مشابه- به عبارات، آيات و صفحاتي از قرآن كريم مربوط مي‌ شود كه كلمات و جملات آنها با هم شباهت‌هايي دارند و همين شباهت‌ها مي‌ توانند حافظ قرآن را به هنگام مرور و يادآوري با مشكل مواجه سازند. بحث آيات مشابه معمولاً پس از افزايش حجم محفوظات حافظ براي او مطرح مي‌ شود و هر قدر ميزان محفوظات حافظ بيشتر باشد، اين مسئله براي او ملموستر است. پيرامون حفظ و مرور آيات مشابه راهكارها و نكاتي وجود دارد كه ذيلاً به آنها اشاره مي‌ كنيم:
1. حافظ قرآن بايد با شناسايي مكان‌ها و مواضع آيات مشابه، به هنگام حفظ آنها دقت و تمركز بيشتري به خرج دهد و نسبت به آيات و صفحات غيرمشابه وقت و حساسيت بيشتري قائل شود. همچنين لازم است با مقايسه قسمت‌هاي مشابه با يكديگر، دقيقاً مواضع اختلاف و تمايز آنها شناسايي شود. لازم به ذكر است كه اگر حافظ به طور منظم در جلسات و كلاس‌هاي حفظ شركت مي‌ كند و از محضر استاد حفظ بهره مي‌ برد، اين آگاهي از سوي استاد به او داده خواهد شد.
/پاورقي 1. و اين خود يكي از بركات مهم شركت در جلسات حفظ و بهره‌ گيري از محضر استاد شمرده مي‌ شود./
و اگر به صورت فردي كار مي‌ كند، لازم است در اين خصوص با اساتيد و حافظان باتجربه مشورت و با كمك آنها مواضع آيات مشابه را شناسايي کند.
2. در هنگام مرور و تثبيت آيات مشابه نيز لازم است دقت و زمان بيشتري اختصاص يابد و ميزان تکرار و مرور اين قسمتها از قسمتهاي ديگر بيشتر باشد.
3. قرار دادن نشانه‌ها و رموز ويژه هم مي‌ تواند به حافظ قرآن در رفع مشكل مواجهه با آيات مشابه كمك كند. دستيابي به اينگونه رموز هم نيازمند دقت و توجه حافظ است. به تجربه ثابت شده است كه پايبندي هرچه بيشتر به برنامه مرور و تكرار محفوظات، حافظ قرآن را براي دستيابي به اينگونه نشانه‌ها بهتر ياري خواهد كرد. به دو نمونه از اين نشانه‌ها توجه كنيد:
در مورد عبارات پاياني آيات 176 (وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ)، 177 (وَلهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ) و 178 (وَلَهْمُ عَذَابٌ مُّهِينٌ) در سوره مباركه آل عمران، استفاده از رمز -عام- توصيه شده است. اين رمز از كنار هم قرار گرفتن حرف اول كلمات پاياني اين سه آيه (يعني -ع-، -ا- و -م-) پديد مي‌ آيد.
عبارت (لِيَكْفُرُواْ بِمَا آتَيْنَاهُمْ فَتَمَتَّعُواْ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ) در آيات 55 سوره مباركه نحل و آيه 34 سوره مباركه روم عيناً‌ تكرار شده است. همين عبارت با اندكي تفاوت و به صورت (لِيَكْفُرُوا بِمَا آتَيْنَاهُمْ وَلِيَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ) در آيه 66 سوره مباركه عنكبوت آمده است. براي پرهيز از اشتباه در قرائت اين عبارت در مواضع سه‌گانه فوق، يادسپاري نام سوره‌ها يا استفاده از رمز -يكي در ميان- مي‌ تواند مفيد باشد؛ توضيح آنكه حافظ به هنگام مرور بايد توجه داشته باشد كه سوره مباركه عنكبوت ـ كه داراي عبارت متفاوت است ـ در ميان دو سوره ديگر واقع شده، و با تكيه بر همين نكته عبارت مورد نظر را به درستي تلاوت نمايد.
4. يكي از فوائد -حفظ شماره آيات- كمك به حافظ در تشخيص درست موارد مشابه است.
5. اگر عملي كردن هيچيك از راهكارهاي قبلي براي حافظ ممكن نيست، داشتن برنامه مرور منظم و پيوسته و پايبندي به اجراي آن و نيز عمل به برنامه تثبيت محفوظات ـ كه در درس هفتم كيفيت آن را بيان كرديم ـ خود بخود مشكل حافظ را در مورد آيات مشابه برطرف خواهد نمود.
6. راهكار ديگري كه از سوي بسياري از حافظان با تجربه مطرح مي‌ شود -نگارش و نوشتن- آيات و قسمتهاي مشابه و مقايسه نمودن آنها با يکديگر است. به طور كلي نگارش محفوظات تأثير بسزايي در تثبيت بهتر آنها در ذهن دارد.
/پاورقي 2. بر اين اساس ايده نگارش کل قرآن توسط حافظ قرآن از سوي بسياري از کارشناسان حفظ مطرح شده است؛ به اين ترتيب که حافظ قرآن پس از حفظ هر صفحه و تسلط بر آن، آن را در دفتري مخصوص با دقت و با رعايت همه نکات رسم الخطي بنويسد و در نتيجه همزمان با پيشرفت کار حفظ و حفظ کل قرآن، حاافظ قرآني به خط خود پديد مي‌ آورد./

نكته: روش حفظ و مرور آيات مشابه با ديگر قسمت‌هاي قرآن تفاوت چنداني ندارد و تنها مستلزم دقت و تمركز بيشتر و كمي هم زحمت افزون‌تر براي مرور و تكرار مي‌ باشد.