درس چهارم
انسان در زندگي دنيا
در اين درس آشنا مي شويم با:
1. ابعاد مختلف و متضاد در انسان و علت آن.
2. اختيار انسان در انجام کارهاي شايسته و ناشايست.
3. تشکيل مدرسه دنيا به منظور تربيت و آزمون انسان
4. دو چراغ عقل و وحي در شناخت خي زو سعادت و راه بندگي و اطاعت خداوند
5. نتيجه ازمون انسان در سراي آخرت

آيات درس را قرائت کنيد.
سوره مؤمنون آيه 12و13
سوره دهر(انسان) آيه 2و3
سوره معارج آيه19الي 23
سوره شمس آيه 6 الي 9

به کمک معناي کلمات زير، آيات درس را ترجمه کنيد.
سُلالَة: عصاره، چکيده
قَرارٍ مَکينٍ: جايگاه استوار
أَمشاج: آميخته
هَلوع: بسيار بي تاب و حريس
جَزوع: بسيار بي تاب و نا شکيبا
مَنوع: بسيرا حريص و بخيل
مَا: کسي که، کساني که
سَوَّي: درست و موزون نمود.
زَکَّي: پيک و نيکو خرد
خَابَ: ناکام و محروم شد، زيان کرد.
دسَّي: آلوده و فاسد کرد.

بيان آيات
در درس پيش خوانديم که دنيا به منزله مدرسه اي است که براي تربيت و آزمون انسان تشکيل شده است تا آدمي راه بندگي خداي سبحان را بياموزد و با اختيار و گزينش خويش اين راه را بپويد و به رشد و کمال نايل آيد. اما مي بينيم که شرکت در هر مدرسه و کلاس، شرايطي دارد، شرايطي متناسب با اهداف آموزشي آن. از اين رو بايد انسان در دنيا به گونه اي باشد که در انجام کارهاي مختلف امکان گزينش و انتخاب داشته باشد. به همين جهت خداوند در آفرينش انسان دو بعد متفاوت و يا دو دسته گراشهاي مختلف به وديعت نهاده است؛ بعدي ملکوتي و نوراني و بعدي جسماني و حيواني. بعد ملکوتي انسان در قالب گرايشهاي فطري و معنوي جلوه گر مي شود، که سرآمد آنها فطرت توحيدي و گرايش به سوي معبود يکتا و روح پرستش است. همچنين گرايش به حقيقت جويي و جستجو گري، و گرايش به عدالت و تنفر از ظلم و گرايش به خير خواهي و وجود عواطف انساني و گرايش به غلم و فضيلت و مانند اينها. بعد حيواني انسان نيز در قالب گرايشهاي غريزي است که به صورت قواي نفساني شهوت و غضب جلوه مي کند و گاه در شکل صفاتي همچون حسد، حرص، بخل، کينه توزي، خود خواهي و... بروز مي نمايد. هر چند وجود اين قوا در انسان ضروري است، و حتي بقاي انسان در گرو اين قواي نفساني مي باشد، اما نکته مهم آن که، اين صفات در انسان زمينه ساز گزينش و انتخاب هستند. آفرينش دو بعدي انسان تربيت و آزمون را ممکن مي سازد. زيرا اگر تنا تمايلات حيواني در انسان مي بود، حاکميت آنها بر انسان قطعي مي گشت و در حقيقت راه از پيش تعيين شده بود و ديگر انتخاب معنا نداشت، چنان که حيوانات همين گونه اند. آنها فقط به حکم غريزه عمل مي کنند و يک راه در پيش دارند. عکس آن هم چنين است، اگر انسنان مانند فرشتگان تنها داراي گرايشهاي معنوي و ملکوتي مي بود باز هم انتخاب و آزمون چندان معنا پيدا نمي کرد. وجود اين دو دسته تميلات و کششهاي مختلف است که آدمي را همواره بر سر دوراهي قرار مي دهد و آزمون را جدي مي سازد. روزي بر ما نمي گذرد که در آزموني نباشيم و زمينه اي براي تحريک شهوات نفس و غضب بر انسان عرضه نگردد. در هنگام مواجه شدن با کششهاي نفساني، غوغايي در درون آدمي پديدار مي شود. انسان مؤمن از طرفي ميل به بر آوردن تميلات نفساني خويش دارد، و از طرفي خواهان دست يافتن به مراتب بلند معنوي است؛ ولي مي داند که رشد معنوي بدون کنترل نفس ميسر نيست. اينجاست که آدمي بر سر دو راهي مي ماند و به گزينش يکي از دو خواسته ناچار مي شود. مثلا آنگاه که فرد مؤمن در برابر صحنه اي از لذت و هوسي قرار بگيرد که مورد پسند خدا نيست، دو خواسته در مقابل خود مي بيند، کشش به سوي لذت و هوس و آرماني در رسيدن به درجات ايماني، و اين دو با يکديگر در تضادند. البته انسان مؤمن مي داند که کمال و رشد او در چشم پوشي از خواهشهاي نفساني نهفته است و نيز مي داند که اوامر و نواهي الهي دستوراتي حکيمانه اند که نفع آنها به خود انسان باز مي گردد. و حتي آنجا که سخن از بندگي خداست، تنها بنده سود مي برد و کمال مي يابد، زيرا ذات احديت از بندگي ما و از هر چيز ديگري بي نياز است. حال، بنده مؤمن در اين تضاد و درگيري که درون نفس او ايجاد مي شود چنانچه فرمان خدا را برگزيندف به حيات طيب دست پيدا مي يابد.

قرآن کريم به مؤمنان خطاب مي کند که:
يا أَيهَا الَّذِينَ ءَامَنوُا استَجيبوُا لله وَ لِرَسُولِ إِذَا دَعَاکُم لِمَا يحييکُم
/پاورقي 1. أنفال آيه24./
آري ارزش زندگي دنيا در همين است که بنده عارف به خاطر رضاي معبود خويش، از لذتهاي نفساني حرام دست مي شويد و دل بر مي کند و رشد مي يابد. در حقيقت وظيفه فرد مؤمن اين است که بين قوا و اميال خويش، توازن و تعادل برقرار سازد، به گونه اي که از هر ميلي بهره مشروع خود را ببرد و به ديگر اميال خويش تجاوز نکند. ولي اگر تنها به طرف اميال حيواني رفت سقوط خواهد نمود. خداي بزرگ در کنار اين دو دسته گرايش، چراغ عقل را به انسان ارزاني داشته است تا حق را از باطل باز شناسد و خوب را از بد تشخيص دهد، همچنين شريعت و دين نوراني خويش را به دست پيام آوران برگزيده اش بر انسان عرضه نموده است تا ايشان تمامي راههاي خير و سعادت را به وي تعليم دهند و هر آنچه را که موجب شقاوت اوست، برايش نمايان سازند. بدين گونه انسان مي تواند در روشني کامل گام بردارد.
/پاورقي 2. سوره انفال آيه 42./
چنين خداي بزرگ همه موجبات و زمينه هاي تربيت و آزمون را فراهم نموده است و از اين پس نوبت انسان است که تصميم بگيرد و راه بپويد. از اين روست که شقاوت و سعادت انسان تنها در گرو انتخاب اوست.
آدميزاده طرفه معجوني است = کز فرشته سرشته وز حيوان
گر رود سوي اين شود به از اين = ور شود سوي آن شود کم از آن
آيات سوره دهر که در آغاز درس آمد، بر تمامي اين نکات اشاره مي کند. خداوند مي فرمايد: ما انسان را از نطفه اي آميخته از اتسعداد هاي مختلف در او جهت اميال گوناگون آفريديم، تا اين که بدين وسيله او را در معرض آزمون قرار دهيم، و از اين رو او را شنوا و بينا قرار داديم. ما او را به راه هدايت نموديم و خير و شر را بدو آموختيم. از اين پس تصميم با اوست، يا شکرگزار خواهد بود يا کفر پيشه و ناسپاس. اين آيات به خوبي وجود اختيار و قدرت انتخاب را در انسان نشان مي دهد، به گونه اي که اگر تنها همين آيه مي بود، براي اثبات اختيار در انسان، از ديدگاه قرآن، کفايت مي نمود.

نتيجه کلاس و درس
افراد بشر در زندگي دنيا به دو دسته تقسيم مي شوند؛ شکر گزاران و کفر پيشگان. کفر پيشگان در آخرت گرفتار عذاب مي شوند و همه شکر گزاران اهل نجاتند و به بهشت رضوان راه مي يابند؛ ولي اندکي از آنها هستند که در راه خدا پاک باخته اند و در انجام کارهاي خير پيشتازند. اينان در قرآن، به عنوان مقربان بارگاه ربوبي قلمداد شده اند.

پرسش
1. چرا خداوند صفات و کششهاي مختلفي را در انسان قرار داده است؟
2. خلقت انسان از(نطفه أمشاج) به چه معنا است؟
3. مردم در مدرسه و آزمون دنيا به چند دسته تقسيم مي شوند؟
4. کدام يک از آيات درس مستقيماً بر اختيار انسان دلالت دارد؟توضيح دهيد.

پژوهش
1. از گرايشها و صفات مثبت و معنوي و گرايشهاي حيواني که در انسان قرار دارد، پنج مورد را بنويسيد و اگر آيه اي را به خاطر داريد، بازگو نماييد.
2. آيات155 تا 157سوره بقره را مطالعه نماييد و نکات آن را يک به يک توضيح دهيد.
3. دو آيه15 و 16 سوره فجر را در مورد امتحان و آزمون انسان بررسي نماييد.