اولين مرحله تدبر در قرآن
تعريف تدبر:
تا کنون تعاريف متنوعي از تدبر در قرآن ارائه شده است که به برخي از آنها اشاره مي ‌شود:
1. تفکر و تأمل در قرآن.
2. ترتيل و تلاوت راستين قرآن.
3. تفسير صحيح ظاهر و باطن.
4. کشف هماهنگي: در اين راستا فعاليتهايي صورت گرفته است که عبارتند از:
الف: دسته بندي، ارتباط دروني دسته‌ها و کشف موضوع و غرض سور.
ب: دسته بندي، ارتباط بين دسته‌ها و کشف موضوع سور.
ج: مهندسي سوره و دسته بندي آن و کشف موضوع و غرض سوره.
د: مهندسي کلان سوره‌ها طبق ترتيب قرآن (تدبر بين سور).
تعاريف سه‌ گانه نخست، براي تدبر قابل قبول نيست.
تعريف صحيح تري براي تدبر مي ‌توان ارائه کرد که بر محور تعريف چهارم و تکميل فعاليتهاي زير مجموعه آن است:
فهمِ روشمند و هماهنگ ظاهر قرآن کريم
واژه فهم، جنس اين تعريف و ساير واژگان، فصلهاي آن هستند. در ادامه، توضيح جنس و فصل اين تعريف را مطالعه مي کنيد:
فهم: تدبر براي فهم قرآن کريم است، پس مواردي مانند انس با قرآن، عمل به آن، ترويج و اقامه آن از محل بحث خارج است. زيرمجموعه‌هاي فهم عبارتند از:
فهم نفسي آيات، ملازم با قرائت قرآن (در اين نوع فهم، خود آيات را فهميده و از آنها پيام ‌گيري مي کنيم. مانند تفسير نور. در اين نوع فهم، ارتباط آيات با يکديگر مورد توجه نيست).
فهم هماهنگ قرآن (تدبر. يعني همان فهم هماهنگ و روشمند قرآن).
فهم مبادي و مباني قرآن (تفکر).
فهم دقيق قرآن (تفقه).
فهم لايه‌هاي معرفتي قرآن (تبيين و تفسير).
فهم ذوقي و شهودي (اشارات و لطايف قرآن. مانند تفاسير عرفاني).
فهم مصداق (تطبيق).
فهم حقيقت عينيه خارجيه (تأويل).
هر يک از قيدهاي تعريفي که ذکر کرديم، يک يا چند مورد از موارد بالا را از حيطه جامعيت تعريف خارج مي‌ کند تا مانعيت آن حاصل شود:

1. روشمند: اين قيد فهم ذوقي و شهودي را از تعريف خارج مي ‌کند، چون فهمي شخصي است و قابل روشمند کردن و تعليم و تعلم نيست. اگر فهمي روشمند نباشد، قابليت تعليم و ترويج و ارزيابي را نخواهد داشت و چنين فهمي نمي‌ تواند همگاني باشد، در صورتي که تدبر وظيفه‌اي عمومي است و نياز به روش و آموزش دارد، چون اوامر قرآن در اين باره به صورت جمعي صادر شده است: أفلا يتدبرون القرآن، أفلم يدبروا القول، ليد بروا آياته.

2. هماهنگ: اين قيد فهم نفسي ملازم با قرائت را از حيطه تدبر خارج مي ‌کند، زيرا در فهم نفسي، هماهنگي و ارتباط بين آيات قرآن مورد توجه قرار نمي‌ گيرد و هر آيه به طور مستقل فهميده مي ‌شود، در صورتي که هدف از تدبر، فهم هماهنگ قرآن کريم است: أفلا يتدبرون القرآن و لو کان من عند غير الله لوجدوا فيه اختلافا کثيرا، دفع اختلاف از قرآن جز با فهم هماهنگ آن حاصل نمي شود.
اين قيد مي تواند مواردي مانند تفکر، تفسير و تاويل را نيز خارج کند.

3. ظاهر: اين قيد فهم مبادي و مباني قرآن در تفکر، فهم لايه‌هاي معرفتي قرآن در تبيين، فهم دقيق قرآن در تفقه، فهم مصداق در تطبيق و فهم حقيقت عينيه خارجيه در تأويل را از دايره جنس تعريف تدبر خارج مي ‌کند، زيرا سه مورد نخست از حيطه ظاهر و موارد پسين از دامنه لفظ و معنا خارج اند، در حالي که تدبر به دليل ملازمت با دفع اختلاف از قرآن أفلا يتدبرون القرآن و لو کان من عند غير الله لوجدوا فيه اختلافا کثيرا- متناسب با ظاهر کلام خداست، بدين ترتيب به وسيله قيود سه ‌گانه‌ تعريف، هفت مورد از موارد هشتگانه مشمول جنس تعريف تدبر خارج و تعريف جامع و مانع تدبر در قرآن مشخص شد.