Warning: include(../header.php): failed to open stream: No such file or directory in D:\Hosting\Ommolketab.ir\public_html\lin-learning\4.5.5.php on line 4

Warning: include(): Failed opening '../header.php' for inclusion (include_path='.;C:\php\pear') in D:\Hosting\Ommolketab.ir\public_html\lin-learning\4.5.5.php on line 4
ام الكتاب | آموزش قرآن كريم

آموزش قرآن کریم

علم قرائات، علم تجويد و رابطه آنها
در بررسي مسائل و موضوعات مربوط به ضوابط قرائت و تلاوت قرآن كريم با دو علم مواجه هستيم: علم قراآت و علم تجويد. يكي متكفل كيفيت ادا كلمات قرآن و اختلاف آنهاست و ديگري عهده‌ دار صحت ادا آن الفاظ (يعني حروف كلمات) از نظر رعايت مخارج و صفات مي ‌باشد. امّا گاهي ملاحظه مي ‌شود كه موضوعات اين دو علم با يكديگر تداخل مي ‌كند، از اين رو لازم است فرق بين دو علم مذكور، براي قاريان به صورت آشكار تبيين شود كه آيا علم قراآت و علم تجويد از نظر تعريف يا موضوع يكي هستند يا خير؟ اگر يكي نيستند، نقاط اشتراك و افتراق آنها كدام است؟
بدين منظور ابتدا توجه خوانندگان محترم را به تعريف -علم قراآت- از ديدگاه بعضي از بزرگان اين علم جلب مي ‌كنيم.

تعريف علم قراآت
حافظ ابوالخير محمد بن محمد دمشقي مشهور به -ابن جزري- از پيشوايان بزرگ علم قرات در اين مورد چنين مي ‌نويسد: علم قراآت، علم به كيفيت اداي كلمات قرآن و اختلاف كيفيت اداي آنهاست، در حالي كه آن اختلاف به ناقل و راوي آن نسبت داده مي ‌شود.
بنابراين در علم قراآت، بحث و بررسي درباره كيفيت اداي كلمات قرآن و به تعبير ديگر بحث در صورتهاي لفظي كلمات و الفاظ قرآن است.
كما اين كه -زَرْكَشي- از عالمان علوم قرآني مي ‌گويد:
قراآت عبارت از اختلاف الفاظ وحي در حروف و كيفيت آنها، از نظر تخفيف و تشديد و غير اينهاست.
/پاورقي 1. -القراآتُ، اِختلافُ الفاظِ الوَحي في الحُروفِ و كيفيتِها من تَخفيفٍ و تشديدٍ و غيرها-./
بر اين اساس در علم قراآت، بحث از الفاظ و صورتهاي مختلف تلفظ آن است، بدين معنا كه به وسيله علم، صورتها و وجوه گوناگون تلفظ بعضي از الفاظ قرآن را ـ كه در نحوه ادا و تلفظ آن بين قرّا مختلف، اختلاف نظر وجود دارد ـ به دست مي ‌آوريم.
قاري و يا مربي و استاد قرآن، در صورت تمايل، مي ‌تواند مباني و نحوه قرات هفت قاري مشهور - قرّا سَبْعَه- را فراگيرد.

قواعد و ضوابط علم قراآت
دانشمندان علم قراآت براي بازشناسي قراتها و تفكيك آنها از يكديگر و پيدا كردن نقاط اشتراك و افتراق آنها، دو دسته قاعده وضع كرده‌اند: الف. اصول -اُصولُ القاري- ب. فروع (فَرْشُ الحُروف).
الف: اصول: جمع اصل، و آن عبارت از قاعده‌اي كلي است كه از قواعد جزيي زير مجموعه خود استنتاج شده و بر آن جزئيات منطبق است. با توجه به اين تعريف، قواعد كلّي قرات هر يك از قرّا سبعه را اصول آن قاري ناميده ‌اند، چرا كه تحت ضابطه ‌اي مشخص به صورت قواعدي كلي در آمده است.
به عنوان مثال، قاعده -نقل و حذف- در قرات نافع به روايت ورش يكي از اصول قرات وي مي ‌باشد و قاعده - اِشْمامِ خَلْطِ حرف به حرف- نيز اصلي از اصول قرات حمزه و... است.
ب: فروع (فرش الحروف): در اصطلاح علم قراآت، به فروع، -فرش الحروف- هم اطلاق مي ‌شود. فرش به معناي نشر و بسط است و كلمه حروف، جمع - حرف- بوده و در اين جا معناي قرات مي ‌دهد، پس وقتي گفته مي شود: - حرفُ عاصم، حرفُ حمزه، حرفُ نافع- در اصطلاح يعني قرات عاصم، قرات حمزه و...
/پاورقي 2. الوافي في شرح الشاطبيه في القراآت السّبع، عبدالفتاح قاضي، مكتبه‌ الدّار، مدينه منوره، 1404 هـ .ق./
مراد از فروع يا فرش الحروف، احكام و قواعد خاصي است كه موارد آن در قرات هر قاري به صورت كلي جاري نيست بلكه اختصاص به موارد جزيي و استثنايي دارد. به عبارت ديگر در قرآن كريم كلماتي وجود دارد كه علاوه بر پراكنده بودن در سوره‌هاي مختلف قرآن، تلفظ آنها تحت قاعده ‌اي معين و مشخص در نمي‌ آيد.

علم تجويد وموضوع آن
تعريف: تجويد مصدر باب تفعيل و از ابواب ثلاثي مزيد است. ماضي و مضارع آن - جَوَّدَ ـ يجَوِّدُ- و اسم آن -الجَوْدَه- و در علم قرات يعني: -نيكو ادا كردن-.
/پاورقي 3. النّشر في القراآت العشر، ج 1، ص 210./
شيخ زكريا انصاري از بزرگان علم تجويد، در معناي اصطلاحي تجويد چنين نوشته است:
تجويد در لغت به معناي تحسين ونيكو گردانيدن است و در اصطلاح عبارت است از تلاوت قرآن و اعطاي حق هر حرف از نظر مخرج و صفت.
/پاورقي 4. القراآت القرآنيه، ص 126./
- ملّا علي بن سلطان قاري- در -المنح الفكريه- مي ‌گويد:
/پاورقي 5. پژوهشي در قرآن و فنون قرات، حاج اسماعيلي، ص 82، صندوق ابو تراب عليه السّلام، اصفهان، چاپ اول./
تجويد يعني: اداي حرف از مخرج خود، همراه با اعطاي حق و مستحق آن حرف.
حق حرف، به صفاتي گفته مي ‌شود كه لازمه آن حرف باشد. همچون صفات و ويژگي‌هايي كه هر يك از حروف به تنهايي و بدون تركيب در كلمه پيدا مي ‌كنند؛ مانند: شدّت، رخوت، اطباق، انفتاح، جهر، همس، صفير و ...
مستحق حرف، به احكامي گفته مي ‌شود كه از پيوستن حرف يا حروفي در تركيب با حروف و يا حركات ديگر به دست مي ‌آيد مثل تفخيم، ترقيق، مدّ، ادغام، اخفا و ...
با ارائه تعاريف فوق، متوقف بودن تجويد بر چهار امر آشكار مي ‌شود:
/پاورقي 6. القراآت القرآنيه، ص 127./
1. شناخت مخارج حروف؛
2. شناخت صفات حروف؛
3. شناخت احكامي كه به علت تركيب، بر حروف عارض مي ‌شود؛
4. تمرين دادن دستگاه‌ تكلم (اندامهاي صوتي) و كثرت تكرار.
بندهاي يك تا سه مربوط به تجويد نظري و بند چهارم به تجويد عملي مربوط مي ‌شود.
بدين ترتيب مي ‌توان گفت: علم تجويد از صورت صوتي حروف هجايي قرآن بحث مي ‌كند.
/پاورقي 7. القراآت القرآنيه، ص 127./
عناويني كه در علم تجويد مورد بحث قرار مي ‌گيرد از اين قبيل است: مخارج حروف، صفات حروف، مد و قصر، ادغام، احكام نون ساكن و تنوين، احكام مي م ساكن، تفخيم و ترقيق، طرق وقف و ...

اشتراك و افتراق علم قراآت و تجويد
با مباحثي كه پيرامون علم قراآت و تعريف علم تجويد مطرح شد اين نتايج به دست مي ‌آيد:
1. علم قراآت و تجويد در بعضي از موضوعاتي كه به اصول قراتي قاريان قرآن - قرّا سبعه- مربوط است اشتراك موضوع دارند از قبيل: احكام نون ساكن و تنوين، ‌وقف، ادغام، مد.
2. مباحث - فرش الحروف- يا - فروع قراتي- به طور انحصاري به علم قراآت مربوط است.
3. بحث - مخارج و صفات حروف- در قلمرو علم تجويد مي ‌باشد.
از اين رو آن مقدار از فرش الحروف كه از باب ضرورت در علم تجويد بحث مي ‌شود به علم قراآت مربوط است؛ بدين معني كه ما وقتي علم تجويد را فرا مي ‌گيريم با توجه به اين كه قرات رايج در كشور ما قرات عاصم به روايت حفص است. ناگزيريم فرش الحروف يا فروعات قراتي عاصم به روايت حفص را هم فرا گيريم تا بتوانيم قرآن را به طور صحيح و مطابق قرات مذكور بخوانيم.
مباحث ارايه شده به ما مي ‌گويد: تجويد علمي است كه در دوره‌هاي بعد، از علم قراآت مشتق گرديده، در حالي كه در آن اكتفا به بررسي احكام اصوات شده است. و آن احكامي است كه در مخارج حروف و صفات آن مجسم است، و به عبارت ديگر علم قراآت اعم از تجويد است.
بنابراين مي ‌توان فرق بين علم قراآت و تجويد را در يك جمله كوتاه چنين گفت: علم قرات مربوط به - الفاظ و كلمات- است و علم تجويد در مورد - اداي حروف- بحث مي ‌كند.
/پاورقي 8. القراآت القرآنيه، ص 127./
فراگيري هر علمي وقتي سودمند است كه به مرحله كاربرد و بازدهي برسد، بدين سبب اگر علمي به مرحله كاربرد نرسيد منفعت چنداني بر آن مترتّب نيست، بلكه صرف افزودن محفوظات در خانه ذهن است. كاربرد هر علمي در زمينه و محور خاص آن علم است، آموزنده منطق با فراگيري آن علم، روش برهان و استدلال را فراگرفته و فكرش از خطا مصون مي ‌ماند. كسي كه ادبيات عرب را فرا گيرد، تبلور آن در صحيح خواندن متون عربي است. يا فردي كه طالب آموختن علم اخلاق است، اگر دستورات اخلاقي را در زندگي خود به كار نبندد از آموختن آن علم طرفي نبسته است،‌ زيرا تبلور علم اخلاق در بكار بستن آن است. در يك كلام، هر علمي شامل دو بخش و دو مرحله است: آموزش قواعد و تئوريها و به كارگيري.
علم تجويدهم از اين مقوله خارج نيست، آموزش تجويد شامل دو بخش است: آموزش قواعد و دستورات، بكارگيري آنها.
اين دو مرحله از فراگيري علم تجويد را مي ‌توان چنين نام گذاري كرد: آموزش قواعد و دستورات تجويدي و آموزش تجويد عملي.

آموزش قواعد تجويد
تجويد نظري: منظور از تجويد نظري، قواعد و ضوابطي است كه دانشمندان اين علم براي صحيح خواندن قرآن وضع نموده‌اند، مانند: شناخت دندانها، مخارج و صفات حروف، شناخت ادغامها، تعريف مد و قصر اقسام آن، و... كه هر قاري قرآن در مرحله اول آموزش، بايد اين قواعد را به فراخور حال فرا گيرد.
آموزش تجويد عملي: و آن عبارت است از روش اصلاح قرات و اتقان آن كه با اعطاي حق هر حرفي از حيث مخرج و صفات آن حاصل مي ‌شود.
براي وصول به چنين قراتي، قاري قرآن بايد حروف را از مخارج مخصوص آن ادا نمايد تا از حروف متقاربش باز شناخته شود و با رعايت دقيق صفات، از حروف متجانس آن نيز متمايز گردد.
هر گاه قاري قرآن توانست هر يك از حروف را با توجه به مخارج و صفاتش (به طور جداگانه) آن گونه كه صحيح است ادا نمايد، از آن پس نوبت اداي حروف در حالت تركيبي آن (قرار گرفتن حروف در كنار يكديگر در كلمات) مي ‌رسد. چه بسا افرادي حروف را به صورت منفرد از نظر مخارج و صفات، صحيح ادا كنند ولي به هنگام قرار گرفتن همان حروف در كنار يكديگر از تلفظ صحيح آنها عاجز باشند. به طور مثال: قادر به اداي صحيح حرفي كه در كنار يكي از حروف متجانس يا متقارب خود قرار گيرد نيستند. يا از تلفظ درست حروف قوي در كنار حروف ضعيف، يا حروف مفخم در كنار حروف مرقّق عاجزند؛ زيرا هميشه حروف قوي بر ضعيف و حروف مفخّم بر مرقّق غلبه دارند. از اينجاست كه اگر قاري در اين كار رياضت و تمرين زياد نكرده باشد نمي ‌تواند حروف را در چنين كلماتي به صورت صحيح و متمايز از يكديگر ادا نمايد.
قاريان ماهر قرآن كريم كساني هستند كه اولاً: آشنا به ضوابط تجويد باشند، ثانياً: در بكارگيري آنها هنگام قرات، در نهايت اتقان، زيبايي و صحّت، اقدام نمايند.
/پاورقي 9. النشر في القراآت العشر، ج 1، ص 214 ـ 215./

Warning: include(../footer.php): failed to open stream: No such file or directory in D:\Hosting\Ommolketab.ir\public_html\lin-learning\4.5.5.php on line 127

Warning: include(): Failed opening '../footer.php' for inclusion (include_path='.;C:\php\pear') in D:\Hosting\Ommolketab.ir\public_html\lin-learning\4.5.5.php on line 127