مراحل اخلاق در قرآن کریم
بخش سوم: مقامات عارفان و مراحل سیر و سلوک
بیست و دوم: توحید
راههای رسیدن به کمال انقطاع
برای رسیدن به این مقام منیع، انسان باید به کسانی که به آن منزلت راه یافته‏اند نزدیک شود، ولایت آنان را در جان و دل بپروراند و به سنت و سیرت آنان معتقد باشد و عمل کند وآنان اهل بیت عصمت و طهارت و همه انبیا و اولیای الهی (علیهم السلام) هستند و شیطان هم در کمین سالک است.
امام باقر علیه السلام به زرارة که از اصحاب و شاگردان آن حضرت بود، فرمودند: تهدید شیطان که گفت:
-لاقعدن لهم صراطک المستقیم ثم لاتینهم من بین ایدیهم و من خلفهم و عن ایمانهم و عن شمائلهم و لا تجد اکثرهم شاکرین-
[قرآن كريم، سوره مباركه الاعراف، آيه 16]
[قرآن كريم، سوره مباركه الاعراف، آيه 17]
من بر سر راه راست آنان مینشینم و... درباره شما شیعیان است، زیرا شیطان دیگران را به دام خود گرفتار کرده و دیگر بر سر راه آنها نمینشیند، زیرا آنان در مسیر فضیلت نیستند تا شیطان راه آنها را ببندد:
-یا زرارة انما صمد لک و لاصحابک، فاما الاخرین فقد فرغ منهم-
/پاورقی 17. بحار، ج 65، ص 94، محاسن برقی، ج 1، ص 275./
بنابراین، این خطر هست که اگر کسی محب و متولی خاندان عصمت (علیهم السلام) شود، شیطان میکوشد تا مانع کامیابی او شود.

امام صادق علیه السلام نیز فرمودند: آیه کریمه
-هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون، انما یتذکر اولوا الالباب-
[قرآن كريم، سوره مباركه الزمر، آيه 9]
درباره ما و دشمنان و دوستان ماست. -الذین یعلمون- ما هستیم و -الذین لایعلمون- دشمنان ما هستند و -اولوا الالباب- شیعیان ما هستند که معیار صحیح را تشخیص میدهند و میدانند که اینها مظهر ذات اقدس اله و صراط مستقیم هستند
/پاورقی 19. محاسن برقی، ج 1، ص 272./
در سوره -حجر-
[قرآن كريم، سوره مباركه الحجر، آيه 0]
آمده:
و انهما لبامام مبین-
[قرآن كريم، سوره مباركه الحجر، آيه 79]
یعنی دو شهری که ما آنها را ویران کردیم، در مسیر مکه و شام، بر سر بزرگراه قرار دارد. بنابراین، به بزرگراه -امام مبین- میگویند. معصومین علیهم‏السلام که، امام مبین هستند، ارتباط با آنان این اثر را دارد که انسان را به نحو تام به خدا مرتبط و از غیر او منقطع میکند، زیرا غیر از ولای آنان راه دیگری نیست و سالک الهی هرگز به آن سمت که خارج از منطقه ولایت است متوجه نخواهد نشد.

در ذیل آیه مبارکه
[قرآن كريم، سوره مباركه يونس، آيه 63]
[قرآن كريم، سوره مباركه يونس، آيه 64]
روایتی از امام باقر علیه السلام نقل شده که میفرماید: درباره شما شیعیان است. شیعیان در دنیا، در حال احتضار و در آخرت از بشارت اهل بیت (علیهم السلام) برخوردارند
/پاورقی 22. نورالثقلین، ج 2، ص 312./
زیرا اگر منقطع محض نیز نباشند، به منقطعین صرف مرتبطند و انسانی که به منقطعین صرف مرتبط باشد دیگر برای غیرخدا استقلالی قایل نیست. آیات قرآنی، روایات معصومین علیهم‏السلام و کلمات بزرگان اخلاق الهی هر سه بر اصل توحید استوار است.
قرآن کریم میفرماید: مردان الهی که اهل توحیدند از خدا -حسنه- دنیا و آخرت میخواهند و میگویند:
-ربنا اتنا فی الدنیا حسنة و فی الاخرة حسنة-
[قرآن كريم، سوره مباركه البقرة، آيه 201]
و قرآن، -حسنات- دنیا را میشمرد و میفرماید: کسانی که از مرز دین، دفاع میکنند
-احدی الحسنیین-
[قرآن كريم، سوره مباركه التوبة، آيه 52]
یعنی شهادت یا غلبه بر دشمن، نصیب آنان میگردد.
اهل جهاد اکبر نیز از احدی الحسنیین، برخوردارند. چندین روایت‏به این مضمون است که اگر کسی عظمت، حقانیت و سنت و سیرت اهل بیت را بشناسد و به آن عمل کند و منتظر ظهور ولی عصر (ارواحنا فداه) باشد، احدی الحسنیین نصیبش میشود، یا به درک ظهور حضرت بقیةالله، موفق میشود و آن حضرت را زیارت میکند یا اگر به حضور یا ظهور آن حضرت موفق نشود به منزله کسی است که همراه با وی جهاد کرده باشد.

امام باقر علیه السلام میفرماید:
منتظر ظهور ولی عصر (ارواحنا فداه) و عارف به حق ولایت اولیای الهی، به منزله کسی است که درپای رکاب او شمشیر بزند، بلکه به منزله کسی است که در رکاب پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم جهاد کند، بلکه مانند کسی است که همراه پیامبر به شهادت برسد:
-العارف منکم هذا الامر المنتظر له المحتسب فیه الخیر کمن جاهد و الله مع قائم آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم بسیفه. ثم قال: بل و الله کمن جاهد مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بسیفه. ثم قال الثالثة: بل و الله کمن استشهد مع رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فی فسطاطه-
/پاورقی 25. بحار، ج 24، ص 38./
این مراحل، مربوط به درجات منتظران و یاوران آن حضرت علیه السلام است، که در معرفت و ایمان و انتظار ظهور آن حضرت متفاوتند.
این مجموعه، -حسنه دنیا- است و زمینه توحید کامل را فراهم میکند و توحیدکامل، نتیجه تهذیب روح و تهذیب روح، زمینه توحید کامل است. به این ترتیب، تاثیر ولایت اولیای الهی در نزاهت روح کاملا مشخص میشود. چون محبت و پیروی از سنت و سیرت کسانی که -منقطع عن غیرالله الی الله- هستند انسان را منقطع الیالله میکند و در این صورت انسان به کمال اصیل خود بارمییابد.

قرآن کریم در همین زمینه میفرماید:
-قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی و من یقترف حسنة نزد له فیها حسنا-
[قرآن كريم، سوره مباركه الشوري، آيه 23]
این آیه نشان میدهد که ولایت اهل بیت از حسنات دنیاست. چون در آن، مصداق کامل حسنه، مودت اهل بیت (علیهم‏السلام) شمرده شده که این در دنیا حاصل میشود، زیرا در قیامت، فقط نتیجه آن ظهور میکند. در قیامت کسی نمیتواند دوستی آنان را تحصیل کند. چون آن جا -دار جزا- است نه -دار عمل-.
مجلسی که در آن، فضیلت، احکام، سخنان، مدح و مصایب اهل بیت (علیهم السلام) بازگو میشود و انسان را به آنان نزدیک و به سنت و سیرت آنان معتقد و پای بندتر میکند، از حسنات دنیاست، همان‏گونه که مجلس درس، وعظ و ذکر حق، از حسنات زندگی دنیاست، زیرا از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمود:
-بادروا ریاض الجنه-
به سوی بوستانهای بهشت بشتابید. عرض کردند: بوستانهای بهشت چیست؟ فرمود:
-حلق الذکر-
انجمنها و محفلهایی که در آنها نام خدا و پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم و احکام و دستورهای خدا بازگو میشود
/پاورقی 27. بحار، ج 2، ص 202./

امیرالمومنین علیه السلام میفرماید:
-رحم الله امرا سمع حکما فرعی و دعی الی رشاد فدنا و اخذ بحجزة هاد فنجا-
/پاورقی 28. نهج‏البلاغه، خطبه 76./
خداوند رحمت کند کسی را که دست به دامن راهنمایی بزند:
به کوی عشق منه بیدلیل راه قدم
که من به خویش نمودم صد اهتمام و نشد
جناب -ابن میثم- در شرح این جمله میفرماید: ناظر به آن است که عده‏ای که بدون استاد، سعی در سیر و سلوک دارند به جایی نمیرسند و حق با کسانی است که میگویند طی این راه به وسیله راهنما میسر است
/پاورقی 29. شرح نهج‏البلاغه ابن میثم، ج 2، ص 208./

امام صادق علیه السلام نیز میفرماید: پدرم همواره میفرمود:
-ان شیعتنا آخذون بحجزتنا و نحن آخذون بحجزة نبینا و نبینا آخذ بحجزة الله-
/پاورقی 30. بحار، ج 65، ص 30، محاسن برقی، ج 1، ص 291./
شیعیان ما به دامان ما چنگ میزنند و ما به دامن پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم چنگ میزنیم و پیغمبر به خدا متمسک است، یعنی، همان‏گونه که در اصل نظام تکوین، ذات اقدس خداوند، مبدا اصیل است، پس از آن انسان کامل از او فیض میگیرد و بعد جانشینان انسان کامل از او مدد میگیرند و بعد پیروانشان از آنها کمک میگیرند، در نظام تشریع نیز، اگر کسی بخواهد علوم و معارفی را یاد بگیرد و روش سعادت را بیاموزد، باید به دامن اهل‏بیت (علیهم‏السلام) متوسل شود، زیرا آنها روش تربیتی را از رسول گرامی، استفاده کرده‏اند و رسول گرامی صلی الله علیه و آله و سلم نیز روش سعادت را از ذات اقدس خداوند فرا گرفته:
-ما من دابة الا هو اخذ بناصیتها ان ربی علی صراط مستقیم-
[قرآن كريم، سوره مباركه هود، آيه 56]
زمام همه موجودات جنبنده، به دست‏خداست و او هم بر مسیر مستقیم هر موجودی را راهنمایی می کند.
ما نیز در نماز از خدا میخواهیم تا زمام ما را به دست خود بگیرد و به دیگری وامگذارد:
-اهدنا الصراط المستقیم-
چنانکه در ادعیه آمده است:
-اللهم و لا تکلنی الی نفسی طرفة عین ابدا-
/پاورقی 32. بحار، ج 14، ص 384./
-و لا تکلنا الی غیرک و لا تمنعنا من خیرک-
/پاورقی 33. بحار، ج 95، ص 393./
اگر کسی مشمول مهر خدا واقع نشود، خدا او را به حال خودش رها میکند و او گمراه میشود:
-فماذا بعد الحق الا الضلال-
[قرآن كريم، سوره مباركه يونس، آيه 32]
البته چون تفویض و واگذاری موجود ممکن به حال خود مستحیل است و گرنه انقلاب ذات رخ میدهد و فقیر محض، غنی خواهد شد، پس مقصود آن است که خدای سبحان لطف خاص خود را از تبهکاران باز میدارد و از وارستگان دریغ نمیدارد.

(به سبب در دسترس نبودن مجلد كتاب، شماره صفحات مربوطه ذكر نشده است. موسسه ام الكتاب)