روش تدريس حروف ناخوانا براي خردسالان
هدف: همان هدفي است كه از تدريس حروف ناخوانا براي بزرگسالان داشتيم و انتظارات مي باشد.
مقدمه: در بررسي موارد حروف ناخوانا در قرآن و سهولت آموزش آن ها براي خردسالان به اين نتيجه رسيديم كه پنج مورد از هفت مورد را تحت عنوان حروف ناخواناي والي در قرآن (كه نشانه آن ها نداشتن علامت بود) و دو مورد ديگر را تحت عنوان تبديل صداهاي كشيده به كوتاه مطرح مي كنيم. در اين تقسيم بندي جديد، موارد حروف ناخوانا را به ترتيب و، ا، ل، ي مي آوريم، براي اين مقصود پنج مورد را بر اين اساس مورد بررسي دوباره قرار مي دهيم.
حرف واو: حرف واو در دو مورد اول پايه و كرسي همزه و دوم پايه و كرسي الف مدي موجود بود.
حرف الف: حرف الف در سه مورد اول پايه و كرسي همزه و سوم الف جمع و پنجم همزه وصل موجود بود.
حرف لام: حرف لام تنها در مورد ششم لام ال تعريف نزد حروف شمسي موجود است.
حرف يا: حرف يا در دو مورد اول پايه و كرسي همزه و دوم پايه و كرسي الف مدي موجود بود.

مراحل تدريس
1. از كلمات فارسي كه داراي حرف ناخوانا باشند براي طبيعي جلوه دادن اين امر كمك مي گيريم.
2. حروف ناخوانا در قرآن را تحت عنوان حروف والي معرفي مي كنيم و مشخصة آن ها را بيان مي كنيم.
3. موارد حروف ناخوانا به ترتيب حروف و، ا، ل، ي را معرفي مي كنيم.
4. روي كلماتي كه داراي آن مورد از حروف ناخوانا باشد تمرين مي كنيم.
5. روي آياتي كه داراي آن مورد از حروف ناخوانا باشد تمرين مي كنيم.

روش تدريس
همانند روش بزرگسالان براي طبيعي جلوه دادن حروف ناخوانا در نگارش قرآن، از كلمات فارسي كه داراي حرف ناخوانا باشد استفاده مي كنيم و پس از آن، حروف ناخوانا در قرآن را معرفي مي كنيم.
معلم: در قرآن به چهار حرف و، ا، ل، ي برمي خوريم كه هرگاه علامت نداشتند خوانده نمي شوند.
هروقت بي علامتند زدست مردم راحتند
هروقت با علامتند گرفتار قرائتند
براي اين كه اين چهار حرف، در ذهنتان بماند با آن ها كلمه والي ساخته اند.
بَه بَه ببين چه عاليه چون از حروف واليه
نوشته ميشه خونده، نميشه
براي آشنايي كامل با آن ها در قرآن، موارد هر يك را به ترتيب مي آوريم، اولين حرف كلمه والي، واو است، امروز مي خواهيم با موارد واو ناخوانا در قرآن آشنا شويم (عنوان موارد واو ناخوانا را روي تابلو مي نويسيم).

موارد واو ناخوانا
معلم: هرگاه روي حرف واو، همزه قرار گيرد ؤ در اين صورت و او خوانده نمي شود و در حكم پايه و كرسي براي حمزه خواهد بود و علامت موجود روي آن مربوط به خود همزه است، مانند:
مُؤْمِنْ، تُؤْتي، باؤُو
چند مثالِ اول را نخست بدون حرف واو مي نويسيم و بعد از خواندن آن، واو را با توضيحات لازم اضافه مي كنيم، به عنوان مثال: معلم: اين كلمه را مُئ مِنْ باهم بخوانيد.
دانش آموزان: مُئ مِنْ.
معلم: اين واوي كه به اين كلمه اضافه مي كنم مُؤْمِنْ هيچ علامتي ندارد، آيا خونده مي شود؟
دانش آموزان: خونده نمي شود.
معلم: حالا باهم بخوانيد.
دانش آموزان: مُئ مِنْ.
معلم: در اين كلمه چه حرفي خوانده نشد؟
دانش آموزان: واو.
معلم: چرا خوانده نشد؟
دانش آموزان: علامت ندارد.
معلم: بله، اين واو چون علامت ندارد خوانده نمي شود و در اين جا حكم پايه و كرسي براي همزه دارد واز حروف والي به حساب مي آيد.
چند كلمه ديگر به همين روش مثال مي زنيم، سپس براي آشنايي بيشتر، روي كلمات و آياتي كه داراي مورد فوق باشد تمرين مي كنيم و پس از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان ياد گرفته اند، مورد ديگر واو ناخوانا را معرفي مي كنيم.
معلم: يكي ديگر از موارد واو ناخوانا در قرآن وقتي است كه بعد از صداي كشيدة فتحه، حرف واو قرار گيرد و هيچ گونه علامتي هم نداشته باشد. در درس صداي كشيدة فتحه گفتيم كه صداي كشيدة فتحه چند شكل دارد؟
دانش آموزان: دو شكل ا.
معلم:بعضي وقت ها پس از شكل دوم صداي كشيده فتحه حرف واوي قرار مي گيرد و هيچ گونه علامتي هم ندارند، در اين صورت اين واو خوانده نمي شود، مانند:
صَلوةُ، حَيوةُ، زَكوةُ
براي چند مثالِ اول همانند روش پايه همزه عمل مي كنيم (نخست واو را نمي نويسيم و بعد از خواندن كلمه، واو را با توضيحات مذكور اضافه مي كنيم) سپس براي آشنايي بيشتر روي كلمات و آيات قرآني كه داراي مورد فوق باشد تمرين مي كنيم، و پس از آن كه مطمئن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته اند، تكليف منزل را مشخص مي كنيم.

موارد الف
پيش از تدريس موارد الف، نخست از درس گذشته تمرين مي كنيم و پس از آن كه مطمئن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته اند، درس جديد را آغاز مي كنيم.
معلم: همه با موارد واو ناخوانا در قرآن آشنا شديم، امروز مي خواهيم با موارد الف ناخوانا آشنا شويم، يكي از موارد الف ناخوانا، الفي است كه پايه و كرسي همزه قرار گيرد، در اين صورت الف خوانده نمي شود، و علامت موجود روي آن مربوط به خود همزه است، مانند:
سَأَلَ، أَخَذَ، أَنْشَأْنا
مثال ها را مانند سابق، نخست بدون الف و سپس الف را با توضيحات مذكور اضافه مي كنيم، پس از تمرين روي كلمات، آيات را تمرين مي كنيم و بعد از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته اند، مورد ديگر الف ناخوانا را بيان مي كنيم.
دو مورد ديگر براي الف باقي ماند. يكي الف جمع وديگر همزه وصل، براي پرهيز از اصطلاحات عربي، آن دو را بر اين گونه معرفي مي كنيم: هرگاه الف در وسط (تا شامل همزه وصل شود) و يا آخر كلمه (تا شامل الف جمع شود) قرار گيرد و علامتي هم نداشته باشد، خوانده نمي شود. (ديگر كاري به نحوة خواندن همزه وصل در ابتداي كلمات نداريم. بعد از يادگيري ساده خواني در بحث روانخواني قرآن، آن را آموزش مي دهيم).
معلم: اضافه بر مورد فوق كه الف پايه و كرسي براي همزه بود، هرگاه الفي در وسط يا آخر كلمه قرار بگيرد و علامتي هم نداشته باشد خوانده نمي شود، مانند:
وَاضْرِبْ، نَصَرُوا، وَاذْكُرِاسْمَ
روي كلمات و سپس روي آيات تمرين مي كنيم و پس از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته اند، تكليف منزل را مشخص مي كنيم.

مورد لام
براي لام يك مورد بيشتر نداريم و آن وقتي بود كه بعد از لام، حروف شمسي باشد، با توجه به اين كه خود لام در نگارش علامتي ندارد و در عوض حروف شمسي بعد از آن همه مشدد مي باشند، نيازي به معرفي الف و لام تعريف و حرف شمسي و قمري نيست و مي توانيم آن را اين گونه ساده كنيم: هرگاه لام در نگارش علامتي نداشت خوانده نمي شود و در عوض حرف بعد از آن با علامت تشديد خوانده مي شود و با آوردن چند مثال براي حروف شمسي و قمري تفاوت آن دو را در تلفظ و علامت گذاري عملاً نشان مي دهيم.

موارد يا
فقط دو مورد دربارة يا داشتيم يكي مربوط به پايه و كرسي براي همزه و ديگري پايه و كرسي الف مدي، پس از تمرين از درس قبل و پس از آن كه مطمئن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته اند، اين دو رابه ترتيب توضيح مي دهيم و تمرين مي كنيم.
معلم: امروز مي خواهيم با موارد آخرين حرف ناخوانا كه يا باشد. آشنا شويم، در قرآن به دو مورد بر مي خوريم كه حرف يا نوشته شده ولي خوانده نمي شود، يكي آن جاهايي كه پايه و كرسي براي همزه واقع شود، هرگاه همزه روي حرف يا آخر يا غير آخر، ئ، ئ قرار گيرد، يا در حكم پايه و كرسي براي همزه است وخوانده نمي شود، علامت موجود روي آن نيز مربوط به همزه مي باشد. مانند:
بارِئُ كه خوانده مي شود بار
مَلائِكَةُ كه خوانده مي شود مَلاكَة
روي كلمات و سپس روي آيات تمرين مي كنيم و پس از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته اند، مورد ديگر را بيان مي كنيم.
معلم: يكي ديگر از موراد يا ناخوانا در قرآن، وقتي است كه پايه و كرسي براي صداي كشيدة فتحه واقع شود، هرگاه بعد از صداي كشيدة فتحه حرف يا آخر يا غير آخر قرار گيرد و هيچ گونه علامتي هم نداشته باشد، پ) خوانده نمي شود. مانند:
ضُحي كه خوانده مي شود ضُحا
نَزيكَ كه خوانده مي شود نَراكَ.
روي كلمات و سپس روي آيات تمرين مي كنيم و پس از آن كه مطئمن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته اند، تكليف منزل را مشخص مي كنيم تا براي جلسة بعد آن را انجام دهند.
تذكراتي كه در پايان روش تدريس حروف ناخوانا براي بزرگسالان داديم، در مورد خردسالان نيز لازم است رعايت شود.

تبديل صداهاي كشيده به صداي كوتاه
دو مورد ديگر از حروف ناخوانا باقي ماند كه بنا شد آن دو را تحت عنوان تبديل صداهاي كشيده به كوتاه مطرح كنيم، در اين درس پس از تمرين از درس گذشته و اين كه مطمئن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته اند، آن دو را به ترتيب بيان مي كنيم.
معلم: در قرآن به دو مورد برمي خوريم كه صداي كشيده تبديل به صداي كوتاه مي شود.
در قرآن به شش كلمه بر مي خوريم كه با صداي كشيده ضمه اُو نوشته شده ولي با صداي كوتاه ضمه اُ خوانده مي شود، و آن شش كلمه عبارتند از:
اُولي، اُولُوا، اُولا، اُولاتِ، اُولئِكَ، سَاُوريكُمْ
كه به اين شكل خوانده مي شوند:
اُلي، اُلُوا، اُلا، اُلاتِ، اُلئِكَ، سَاُريكُمْ
روي آياتي كه داراي اين كلمات است تمرين مي كينم و پس از اين كه مطئمن شديم دانش آموزان درس را ياد گرفته اند، آخرين مورد از حروف ناخوانا را بيان مي كنيم.